Apollo 11

Het schakelaartje … en een ontploffende zuurstoftank

 Slechts enkele maanden na de triomf van Apollo 11 stuurde NASA opnieuw een missie naar het maanoppervlak. Maar deze Apollo-vlucht draaide bijna uit op een ramp.

In november 1969, slechts vier maanden nadat de mens voor het eerst voet op de maan zette, was NASA klaar om dat kunstje opnieuw te doen. Het Amerikaanse ruimtevaartbureau koesterde het succes van Apollo 11 en besloot dat de missie van Apollo 12 naar de Zee der Stormen nog ambitieuzer zou zijn. In tegenstelling tot Neil Armstrong, die gedwongen was de geplande landingsplaats voorbij te vliegen omdat deze bezaaid was met rotsblokken, mikte Apollo 12-commandant Pete Conrad op een nauwkeurige landing, binnen loopafstand van een eerder gelande onbemande Surveyor-sonde. Conrad en de piloot van de landingsmodule, Alan Bean, zouden dan langer op maanoppervlak blijven om - met twee geplande excursies - de eerste kleurentelevisieuitzending vanaf de maan te verzorgen. Op 14 november gingen Conrad, Bean en Command Module-piloot Dick Gordon op hun plaats zitten op de top van de 111 meter hoge Saturnus 5-raket bij Cape Canaveral, Florida.

Ondertussen nam vluchtleider Gerry Griffin tijdens missiecontrole Houston plaats achter zijn console - de eerste keer dat hij een missie leidde. Bij het lanceerplatform was de grond nat door slagregens die kort voor de lancering door het gebied waren getrokken, de lucht was zwaar bewolkt. Maar met de raket en de bemanning klaar om te vertrekken, en de Amerikaanse president Richard Nixon die (voor het eerst) toekeek vanaf de VIP-tribunes, waren alle systemen groen voor lancering. De bemanning van Apollo 12 moest in de voetsporen treden van de beroemdste ruimtemissie aller tijden.

Om 11.22 uur plaatselijke tijd stijgt de gigantische raket langzaam op van het lanceerplatform en versnelt de wolken in. "We doen het goed!" roept Conrad tegen zijn bemanningsleden terwijl Houston de controle overneemt. "Het is een mooie lancering." Dan, 36 seconden na het vertrek, ziet Conrad een enorme flits. Alle brandstofcellen die de capsule van stroom voorzien, vallen uit en alle lampjes op het alarmpaneel gaan branden…'Wat was dàt in vredesnaam,' roept Conrad uit. Een paar seconden later valt het hele capsule-navigatiesysteem uit. Bijna elk elektrisch systeem in het ruimtevaartuig lijkt defect. 'Oké, we zijn de controle kwijt jongens,' rapporteert Conrad aan ‘mission control’. "Bliksem-inslag, alles is uitgevallen." Omdat het ruimtevaartuig en de bemanning schijnbaar in gevaar waren, moest de vluchtleiding snel handelen.

In feite werd de raket een gigantische geleidende staaf die de elektrisch geladen wolken met de aarde eronder verbond "We wisten eerst niet wat er precies was gebeurd", vertelt Griffin later. Pas later ontdekte hij dat de raket door twee blikseminslagen was geraakt. "We hebben onze eigen bliksem opgewekt", zegt Griffin. Hij legt uit dat ionisatie van de extreem hete uitlaatgassen van de Saturnus 5 een soort ‘aardleiding’ creëerde. In feite werd de raket een gigantische bliksemafleider die de elektrisch geladen wolken met de aarde eronder verbond. Hoewel het ruimtevaartuig in ernstige problemen leek te verkeren, bleef de raket eronder zijn geplande traject volgen. Dit was te danken aan het ontwerp van de Saturnus 5-besturingscomputer. Geplaatst in een ring rond het bovenste deel van de raket, werd deze computer gelukkig niet beïnvloed door de dubbele blikseminslag. De vluchtleiding moest wel direct beslissingen nemen. 'Ik dacht dat we moesten stoppen,' zegt Griffin. "Maar ik bleef naar de plot op het scherm kijken en we raakten nooit uit de vooraf geplande koers." De elektrische systemen van de Saturnus 5 werden volledig uitgeschakeld door de blikseminslag. "Toen belde er een jongeman van een kleine universiteit in Oklahoma, John Aaron, die toen een jaar of 25 was, vermoed ik,", vertelt Griffin. "Hij zei: ‘Zeg hem dat hij SCE-to-AUX moet proberen’ - ik had nog nooit van die schakelaar gehoord en zei: ‘Wat bedoel je?’ John Aaron herhaalde de instructie. Griffin wendde zich tot Jerry Carr, de Capcom (capsulecommunicator) die verantwoordelijk was voor het praten met de bemanning. 'Dus ik meld hem dat hij het volgende moet zeggen: ‘Probeer ‘SCE naar Aux’ en Carr antwoordde ‘Wat?’... op dat moment zei John Aaron: ‘Probeer SCE naar help’, dus dat is wat hij heeft doorgegeven aan de bemanning.'' Maar Conrad had ook nog nooit van die schakelaar gehoord. "SCE naar help proberen?" zegt hij tegen de vluchtleiding, en dan tegen zijn bemanningsleden: "Wat is dat in vredesnaam voor een systeem…?" Gelukkig kende Alan Bean de schakelaar wel, hij zat vlak voor zijn neus.

SCE staat voor Signal Conditioning Equipment, het systeem dat sensorgegevens van ruimtevaartuigen verwerkt voor overdracht naar de grond… De capsule begon weer ‘online’ te komen. De bemanning reset de elektrische systemen en iedereen slaakte een zucht van verlichting. "Ik luisterde terug naar mijn eigen stem op de flight director loop, een tape die de onderlinge communicatie vast legt," zegt Griffin, "en ik merkte dat ik eerst heel opgewonden klonk, daarna kalmeerde ik weer een beetje en klonk m’n stem weer normaal." De bemanning had er de handen vol aan… "We kwamen in een baan om de aarde, repareerden de uitgevallen circuits, testten alles wat we konden", zegt Griffin. "Alles zag er goed uit en dus zei ik: ‘Laten we maar naar de Maan gaan.’" Vier dagen later landden Conrad en Bean op het maanoppervlak, slechts enkele meters van hun beoogde doelwit - de Surveyor 3-sonde. "Je hebt een prachtige landing gemaakt", zegt Bean terwijl ze hun checklist na de landing invulden. Conrad was blij om de eer met Houston te delen: “Jullie hebben de koers voortreffelijk uitgezet! Ik zal je vertellen, de Surveyor stond precies op de plek die jullie hadden uitgerekend - prachtig!"

"Man," zegt Conrad, "ik kan niet wachten om naar buiten te gaan." Ook voor hem speelde de vrees dat het Amerikaanse publiek - na het succes van Apollo 11 - de interesse om naar de maan te gaan al aan het verliezen was. NASA hoopte dat de eerste live kleuren-tv-uitzending vanaf het maanoppervlak hen aan hun schermen zou kluisteren. De derde man op de maan - een relatief kleine man - bereidde zich voor op zijn eigen gigantische sprong voorwaarts… "Binnen de USA was er in de zomer van 1969 minder belangstelling voor Apollo 11. De oorlog in Vietnam leek belangrijker…", vertelt een medewerker van het Smithsonian Air and Space Museum in Washington DC. "Maar buiten de Verenigde Staten was er nog steeds veel enthousiasme voor Apollo 12." De Amerikaanse tv-zenders CBS en NBC brachten de missie allebei live. In het tijdperk vóór kabel en satelliet betekende dit dat de missie tientallen miljoenen kijkers bereikte. Maar hoewel tv een prioriteit was voor de public relations van NASA, kregen de astronauten weinig training in het bedienen van de camera. Terwijl Conrad de ladder afdaalde naar het maanoppervlak, trok hij aan een hendel om de deur van een opslagruimte voor apparatuur aan de buitenkant van de lander los te maken. De videocamera zat erin geklemd en terwijl het luikje openzwaaide, zagen de kijkers de eerste wazige kleur-opnames van Conrads benen toen hij afdaalde naar het maanoppervlak.

De vluchtleiding speelde in op de beroemde uitspraak van Neil Armstrong terwijl hij op de maan stapte: "Je komt nu in beeld, Pete," meldt de Capcom, Ed Gibson, in Houston. Conrad geeft antwoord: "Whoopie!... Man, dat was misschien een kleintje voor Neil, maar dat is een grote voor mij." Een paar minuten later voegde Bean zich bij hem op het maanoppervlak en beide astronauten genoten van een paar minuten acclimatiseren aan de buitenaardse omgeving en verwonderden zich over hoe dicht ze bij hun doelwit waren geland. Alan Bean verwijderde de camera (ter grootte van een schoenendoos) uit de apparatuurruimte om hem op een statief te monteren, zodat kijkers de maanwandeling konden bekijken. Maar terwijl Bean de camera positioneerde, richtte hij hem per ongeluk even op de zon. Het grootste deel van het beeld werd zwart, met een heldere, onduidelijke witte vlek bovenaan het scherm.

Ondanks de inspanningen van de astronauten en ondersteunende ingenieurs bij de vluchtleiding, kon geen enkele aanpassing het beeld terugkrijgen. Het leek erop dat de beeldsensoren onherstelbaar waren beschadigd… Gelukkig hadden de tv-zenders een back-upplan. Terwijl CBS de live stemmen van de astronauten bleef doorgeven, schakelde de zender over naar een studio waar twee acteurs gekleed in ruimtepakken de Moonwalk simuleerden. NBC gaf ondertussen poppenspeler Bill Baird de opdracht om astronautenmarionetten te bouwen. Baird (die poppenspeler en Muppet-bedenker Jim Henson zou trainen) bediende de poppen vanuit een portaal boven een gesimuleerd maanlandschap. Ondanks dat het woord 'simulatie' op het scherm staat, zegt Baird dat veel kijkers zich nooit realiseerden dat het niet echt was. Het effect van het falen van de Apollo 12-camera, gecombineerd met deze bizarre pogingen om een Moonwalk te simuleren, zou later samenzweringstheorieën voeden alsof de mannen nooit echt op de maan hadden gelopen. Kijken naar acteurs of poppen die ronddwalen in een studio die zich voordeden als op de maan, deed weinig goeds voor de kijkcijfers van het tv-publiek. Toch waren er ook positieve resultaten: sommige experimenten die de astronauten uitvoerden en vele instrumenten, die werden opgesteld, werkten tien jaar later nog steeds.

De aandacht verschoof naar andere wereldwijde evenementen, Apollo 12 was in die tijd niet de enige grote krantenkop. De missie vond plaats rond de tijd dat het nieuws van het My Lai-bloedbad in Vietnam bekend werd. Deze gruwelijke moord op honderden burgers was een bepalend moment van de oorlog in Vietnam. Toch moet worden vastgesteld dat Apollo 12 een bijna vlekkeloze missie was,  zowel in technische als ook in wetenschappelijke zin. De camera-storing werd echter een excuus om diepgaande live-verslaggeving achterwege te laten. Toen Apollo 13 in april 1970 werd gelanceerd, zond geen van de netwerken de live-uitzending uit terwijl de bemanning op weg was naar de maan. Maanreizen waren geen nieuws meer, totdat… een bijna-ramp in de ruimte al snel weer vele miljoenen kijkers zou trekken... De explosie van een zuurstoftank aan boord van de Apollo 13 missie hield de wereld dagenlang in spanning… Gelukkig liep het nu opnieuw weer goed af, ook al was het hele gebeuren een - figuurlijk - dubbeltje op z’n kant, in figuurlijk zin dan… Precies zoals het schakelaartje ‘SCA-to-AUX’ dat was…

Bronnen: BBC-newsletter, Wikipedia;

Oorspronkelijke auteur: Richard Hollingham, november 2019.

Vertaling en bewerking: Hans Molema, februari 2021 

Deel de pagina met: