Nieuwsbrief oktober 2023

Ook in de maand oktober kunt u terecht in het Observeum.

In Oktober organiseren onze vrijwilligers weer een aantal heel mooie activiteiten. Van 6 t/m 8 oktober doen we mee aan het Weekend van de Wetenschap. Vrijdag 20 oktober openen we de Museum Kidsweek met de Coole Kidsnacht en op zaterdagavond 28 vieren we de Nacht van de Nacht! Deze laatste is wel heel bijzonder want deze nacht is er ook nog eens een Maansverduistering. De expositie “Spirit of the Rainbow” met werk van Jan van de Meulen is nog te bewonderen tot 3 december en op de vrijdagavond staan de vrijwilligers van onze sterrenwacht voor u klaar om u te laten genieten van de sterrenhemel.

In deze nieuwsbrief vindt u de volgende artikelen: (klik erop om meteen naar betreffende artikel te gaan)

Museumnacht op zaterdag 30 september
In onze collectie: Logo Observeum en eerder logo Volkssterrenwacht en Streekmuseum Tytsjerksteradiel
OSIRIS-REx en OSIRIS-APEx
Cursus Sterrenkunde voor beginners
In de media: NASA spreekt nu openlijk over UFO’s
De sterrenhemel in oktober
Boekbespreking: Kasper en Lumbricus, wurmen zich door Friese terpgeschiedenis

We wensen u veel leesplezier en tot kijk in het Observeum.

N.B. Onder deze paragraaf vindt u een link naar het archief met recente nieuwsbrieven (m.i.v. april 2023).

Archief nieuwsbrieven

MUSEUMNACHT op zaterdag 30 september

Tijdens de goed bezochte Museumnacht FRL toonden naast de internationaal bekende kunstenaar Jan van der Meulen nog 10 kunstenaars (een deel van) hun werk. Ook beantwoordden zij vragen over hun projecten en gaven ze uitleg over hoe zij tot hun ontwerpen kwamen. Er werd door de bezoekers dan ook veel tijd doorgebracht in de daar speciaal ingerichte zaal.

Andere druk bezochte ruimtes waren de wisselexpositie, ons digitale planetarium en de koepel met de Miedema-telescoop.

In de collectie van het Observeum, aflevering 40

Logo Observeum en eerder logo Volkssterrenwacht en Streekmuseum Tytsjerksteradiel

door Gerhild van Rooij

Ontwerper Hans Molema

Oktober is de maand van de geschiedenis en een passende periode om de geschiedenis van ons logo eens toe te lichten. Ons logo of beeldmerk is het visitekaartje voor wat het Observeum, museum en sterrenwacht ineen, bezoekers en andere geïnteresseerden, zoals onderzoekers, te bieden heeft.

In het huidige beeldmerk zijn het museum en de sterrenwacht samen verbeeld. De ontwerper van ons markante logo is ‘onze eigen’ Hans Molema, medeauteur van de nieuwbrieven voor de Sterrenwacht waarboven ook altijd het beeldmerk van het Observeum staat. Hans is een grafisch ontwerper en ziet logo’s of beeldmerken als een ideale verbinding tussen een bedrijf en/of product en klanten of bezoekers. Het logo voor het Observeum past binnen zijn symbolische, architectonische beeldmerken zoals ook zijn blauwe huisje beeldmerk voor Albert Heijn.

Wegwijzer

Hans vertelde me dat zijn oorspronkelijke ontwerp voor een Observeum-logo er anders uitzag, zoals hier te zien. De eerste versie maakte hij naar aanleiding van zijn foto uit eind 2017 of begin 2018 van een stadswegwijzer in Amsterdam waarop het bekende grafisch vormgegeven museumlogo stond. Dat museumlogo was een strak geïsoleerd icoontje, de tekst stond ernaast en speelde niet mee in het beeld en trok daarom de aandacht van Hans.

Geregistreerd museum

Stichting Observeum museum & sterrenwacht Burgum is een unieke combinatie en sinds 14 mei 2003 een geregistreerd museum. Op toeristische kaarten worden musea aangegeven met een soortgelijk icoontje als op de wegwijzer, meestal zwart of bij een donkere ondergrond wit. Het witte icoontje op de donkere ondergrond van de wegwijzer is in vorm verwant aan het rode logo van geregistreerd musea dat schetsmatig is weergegeven. Rondom staan de woorden GEREGISTREERD MUSEUM en omdat de letters mede het beeld bepalen trok het beeldende deel van dit logo minder de aandacht van ontwerper Hans.

Logo Geregistreerd Museum, zie Notitie 3

Pilaren onder koepel

Het voorontwerp van het latere Observeum logo bestaat uit een met het museumlogo vergelijkbare Griekse tempelvorm, maar met drie, in plaats van vier, rode pilaren of steunzuilen onder de rode latei die in plaats van een rood, een grijs timpaan of driehoekige vorm in het fronton draagt. Net als het museumlogo verwijst dit architectonisch silhouet naar Griekse tempels uit ca. 4 eeuwen voor Christus, zoals op het Parthenon staan. De Grieken bouwden oorspronkelijk met hout en bekleedden de belangrijke onderdelen met terracotta platen, letterlijk gebakken klei, later pasten ze natuursteen als kalksteen of marmer toe zoals op het Parthenon. De vormgeving van de Griekse tempels is ontwikkeld vanuit de houtbouw, de balkkoppen aan de voorzijde in het houten hoofdgestel werden stenen trigliefen. Hans heeft over de timpaan de witte, roodomrande koepelcontour van de sterrenwacht gezet, met de naar rechts uitstekende grijze telescoop en in het verlengde daarvan rechtsboven in de nachtzwarte ondergrond een gele vijfpuntster.

Proefversie Logo, zie Notitie 4

Aparte logo’s Sterrenwacht en Museum

Het meerkleurige logo van het Observeum is de opvolger van een eenkleurig, roodbruin logo voor het oude Streekmuseum Tytsjerksteradiel. Het logo heeft de vorm van een spade en stervorm die aan een vesting doet denken, en archeologische collecties. De vestingvorm past ook bij de vestingbouwer die de naamgever is van de Menno van Coehoornweg waaraan het Observeum is gevestigd. Het logo dateert nog uit de tijd van Henstra, initiatiefnemer van het museum. De Sterrewacht had voor het samengaan van Volkssterrenwacht Friesland en Streekmuseum Tytsjerksteradiel onder de naam Observeum een eigen door Hans Molema ontworpen logo. Het sterrenwachtlogo bestond uit een Fryslân symbool waarin de gestileerde hoofdletter F als koepeltje was afgebeeld met een door het dak stekende telescoop. Die telescoop en koepelvorm maken deel uit van het huidige logo van het Observeum.

Banier met oude logo, zie Notitie 5

Lichtblauw

De drie verschillende kleuren in het huidige logo zijn al lang tevoren bedacht en staan symbool voor lucht, aarde en water. Ze vertegenwoordigen tegelijk verschillende facetten van de collecties van het Observeum. De lichtblauwe pilaar staat rechts, aan de kant van de telescoop door het koepeldak, en vertegenwoordigt de lucht en het heelal. Dit sluit aan bij de activiteiten het onderzoek en de collectie van de sterrenwacht inbegrepen de koepel en films. Het lichtblauw staat ook voor de luchten boven het landschap of de horizon en past bij alles wat zich in en onder die lucht afspeelt en daarmee bij veel objecten en afbeeldingen in het Observeum die herinneren aan buitenshuis zijn in ‘de open lucht’. Denk aan voorwerpen om te vissen, het land te bewerken, te jagen, of aan vervoer in open vaar- of voertuigen en de aanleg van wegen, buiten spelen en ook aan de vliegers en zenders in het luchtruim tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Huidige logo Observeum, zie Notitie 6

Bruinrood en groen

De bruinrode kleur uit het eerdere museumlogo is doorgezet in de middelste pilaar en staat samen met de groene pilaar rechts staan voor de aarde en historie, passend bij de collecties geologie of mesolithicum, de zwerfkeien, archeologie, Middeleeuwen, het kloosterleven en ook bij het zilver van de Burgumse zilversmeden, de potten en serviezen en zelfs de kleding en papieren boeken en documenten die vroeger allemaal gemaakt werden van materiaal dat uit de aarde komt.

Notities:

1. Bord Observeum met koepel van sterrenwacht op achtergrond (coronajaar 2021, foto Gerhild van Rooij).

2. Wegwijzer museum-icoon (foto CCSA).

3. Logo Geregistreerd Museum (foto, Registratie Musea, online).

4. Proefversie van Observeum Logo (ontwerp en afbeelding Hans Molema)

5. Banier met oude logo met spade (foto 2015, Gerhild van Rooij)

6. Huidige logo Observeum, museum &sterrenwacht (ontwerp van Hans Molema)

7. Wegwijzers Observeum bij de Kloosterlaan, Burgum, zoals te zien voegt Gemeente Tytsjerksteradiel geen museumlogo toe (2021, foto Gerhild van Rooij)

OSIRIS-REx en OSIRIS-APEx zijn géén Egyptische grootheden

Samenvatting en vertaling/bewerking van artikelen uit Space.com, NASA-publicaties en KIJK-Magazine

door Hans Molema

Als je een vraag stelt: “wat is OSIRIS-REX?” dan kun je negen van de tien keer een verbaasde blik krijgen en een wedervraag horen die klinkt als “is dat soms een Egyptische farao?” Een tweede vraag: “wat is OSIRIS-APEX?” dan blijft een correct antwoord meestal uit. Het zijn dan ook twee vragen waarop door wijsneuzen en ruimtevaart-deskundigen antwoord gegeven kunnen worden!

Even terug in de tijd: Ongeveer zeven jaar geleden lanceerde NASA een ruimtevaartuig, genaamd OSIRIS REx, een fraaie benaming van een al even fraaie missie: (Origins, Spectral Interpretation, Resource Identification, Security, Regolith Explorer), vrij vertaald: een handvol nooit eerder aangeraakt gruis verzamelen, onderzoeken en spectraal analyseren, gruis dat afkomstig is van een asteroïde, genaamd ‘Bennu’, een kei van minder dan een halve kilometer doorsnede. Ga er maar aan staan!

Asteroïden die nu in ons zonnestelsel zweven zijn er vaak al sinds het ontstaan van ons planetenstelsel (ruim 4 miljard jaar dus). Door deze ruimtestenen te bestuderen, kunnen astronomen iets meer aan de weet komen over het ontstaan ervan. Met dit gegeven als uitgangspunt werd in de nacht van 8 september 2016 OSIRIS-REx gelanceerd. In 2018 bereikte de sonde asteroïde Bennu, waar ruim twee jaar lang omheen gevlogen werd om onder meer steen en stof te verzamelen.

Dat lukte. Intussen is OSIRIS-REx is alweer bijna anderhalf jaar onderweg terug naar de aarde. Op zondag 24 september vliegt het ruimtevaartuig langs de Aarde en laat dan zijn kostbare lading los, een capsule, die aan een parachute moet landen, niet ver van een Amerikaans legerbasis in de staat Utah.

Het is voor het eerst dat de NASA monsters van een asteroïde naar de aarde brengt, de Japanse ruimtevaartorganisatie JAXA heeft dat wel al eerder gedaan tijdens de Hayabusa-missies.

Een week vóór de nadering voerde NASA nog een laatste koerscorrectie uit door de stuwraketten kort te activeren. De snelheid van de sonde nam daardoor met bijna 5 meter (!) per uur af. Deze afname van de snelheid zorgde er voor dat de voorspelde landingsplaats van de capsule met het gruis bijna 12,5 kilometer oostwaarts verschoof, zodat die nu in het midden van de gewenste landingszone ligt. Na de landing gaan de monsters van OSIRIS-REx naar NASA’s Johnson Space Center (JSC) in Houston, waar het materiaal wordt verzameld en opgeslagen. Uiteindelijk zal de JSC een deel van het asteroïdegruis naar wetenschappers over de hele wereld sturen zodat die het ook kunnen onderzoeken.

De NASA hoopt dat het verzamelde gruis ons meer zal leren over de begindagen van het zonnestelsel en de rol die asteroïden zoals Bennu hebben gespeeld bij het ontstaan van leven op aarde. Onderzoekers vermoeden namelijk dat soortgelijke asteroïden de Aarde via inslagen misschien wel hebben gebombardeerd met organische stoffen, de bouwstenen van het leven.

Nadat OSIRIS-REx de capsule bij de aarde heeft afzet, vliegt het ruimtevaartuig verder naar asteroïde Apophis. Deze kosmische rots zal in 2029 vlak langs de aarde scheren, op een afstand van minder dan 40.000 km. In de halve eeuw dat sterrenkundigen asteroïden in de gaten houden, is er nog nooit één zó dichtbij geweest.

Het ruimteschip, dat voor de nieuwe missie OSIRIS-APEX wordt genoemd, kan van Apophis geen stenen of gruis meenemen. De capsule capsule ligt intussen al op Aarde. Wel zal OSIRIS zijn stuwraketten gebruiken om stof van de asteroïde af te blazen. Zo kunnen astronomen via de camera van het ruimtevaartuig zien waaruit de ruimterots is opgebouwd.

Op zondag 24 september weten we hopelijk meer. De landing is waarschijnlijk door velen gevolgd via het YouTube-kanaal van de NASA.

Cursus Sterrenkunde voor beginners

In de komende herfst gaat er - bij voldoende belangstelling - weer een cursus sterrenkunde voor beginners van start. We hebben plannen voor acht lessen, de eerste keer staat genoteerd voor maandagavond 9 oktober, daarna telkens op maandagen: 16-23-30 oktober, 13-20-27 november, afsluiting 11 december, reservedatum 18 december, zodat we vóór de kerst kunnen afronden. Bij de cursus hoort een werkboek met veel informatie, de Astro-USB-stick met heel veel digitale info, plaatjes en programma’s, een draaibare sterrenkaart, los werkmateriaal en twee bouwplaten. We vragen een vergoeding van € 110,- per deelnemer (inclusief het benodigde materiaal plus een eerste kop thee of koffie).

Aanmelden? Bel met het Observeum: 0511 - 465544.

Tijdens de cursus sterrenkunde voor beginners komen de de volgende onderwerpen aan de orde:

verschillen tussen astronomie en astrologie
begrippen en verklaringen,
geschiedenis,
het zonnestelsel,
afstanden in de ruimte,
tijdrekening,
het hemelnetwerk,
kijkers en telescopen (èn: wat kun je ermee?),
zelf waarnemen,
het gebruik van (draaibare) sterrenkaarten en
bijzondere hemelverschijnselen;

Bij vrijwel elk thema proberen we de theorie èn de praktijk te behandelen. Formules en wiskunde? Nou nee, in elk geval zo min mogelijk. Het oude gezegde: “Je bent nooit te oud om te leren!” is nog steeds geldig, onze jongste cursiste ooit was tien jaar, de oudste 84! En het aantal vrouwen is de laatste jaren vrijwel gelijk aan het aantal mannen.

De cursus-avonden starten telkens om acht uur, duren tot tien uur en halverwege is er een korte pauze. Het gebouw van het Observeum aan de Menno van Coehoornweg 9 te Burgum is vanaf kwart voor acht open. Bij heldere hemel gaan we sowieso naar buiten om het praktische waarnemen te oefenen, om ‘hemelkennis’ op te doen en iets meer te leren over telescopen en kijkers. In het volgende jaar staat een vervolgcursus op stap, u hoort daar meer van!

Tot besluit wèl even een waarschuwing: sterrenkunde als hobby is een fascinerende bezigheid, waar menigeen al het andere voor laat staan. We zeggen niet dat het verslavend is, maar het lijkt er soms wèl een beetje op.

Wilt u meer weten of u aanmelden? Bel met het Observeum: 0511-465544 of stuur een mail naar info@observeum.nl

Uw cursusbegeleiders: Lolke Dijkstra, Bernard Boersma en Henk Rinsma.

In de media, aflevering 27

NASA spreekt nu openlijk over UFO’s

door Andries Tóth

UAP & UFO

Op 2 juni jl. hield de NASA een wetenschapstop waarbij openlijk werd gesproken over UAP’s, voluit Unidentified Aerial Phenomena, oftewel ‘ongeïdentificeerde verschijnselen in de lucht’, waarvan de oorsprong op het moment van waarneming onbekend is. De oudere term UFO (Unidentified Flying Object, oftewel ‘ongeïdentificeerd vliegend object’) is bij het grote publiek beter bekend. Wetenschappers uit diverse disciplines waren aanwezig, waaronder een astronaut. De top kon live worden gevolgd.

NASA maakt haar gegevens over UFO’s nu zonder voorbehoud openbaar en dat is voor het eerst. Het Pentagon (het Amerikaanse ministerie van Defensie), dat alleen waarnemingen van haar gevechtspiloten bestudeert, doet dat vooralsnog nog niet.

New York Times

De hele discussie rond UFO’s kwam in beweging toen The New York Times in 2017 militaire piloten uitgebreid interviewde over hun waarnemingen. Vervolgens lekte vorig jaar een belangrijke conclusie uit van een rapport van het Pentagon: de meeste van de 120 onderzochte UFO-waarnemingen van hun piloten bleken onopgehelderd te zijn gebleven! Bedenk wel dat deze piloten worden geselecteerd op hun scherpe zicht en zeer goed op de hoogte zijn met vrijwel alles wat zij in ons luchtruim zouden kunnen tegenkomen. Dat geeft hun waarnemingen meer gewicht dan die van individuele burgers, die daarin niet of minder geoefend zijn.

Tijdens deze NASA-top in juni werd opgeroepen tot meer wetenschappelijk onderzoek naar deze waarnemingen. We wachten met spanning af wat dit nieuwe onderzoek ons aan nieuwe inzichten, bijvoorbeeld over eventueel aanwezig buitenaards leven, zal verschaffen.

De sterrenhemel in oktober

door Hans Molema

Wat is er in het Observeum te zien op vrijdag- en zaterdagavonden in oktober 2023

Vrijdag 6 oktober 2023 – Vanavond staan er drie planeten aan de avondhemel: in het zuid-zuid-oosten zie je Saturnus, in het oost-noord-oosten zie je Jupiter en (met een telescoop) de verre Uranus. De sterren van de zomerdriehoek twinkelen hoog in het zuiden en de beide Beren en de Poolster zijn te vinden aan de noordelijke hemel.

Zaterdag 7 oktober 2023 – Vanavond verschilt de sterrenhemel nauwelijks met die van gisteren. Twee heldere sterren twinkelen laag boven de horizon: Arcturus in het westen en Capella in het noord-oosten.

Vrijdag 13 oktober 2023 – Er is geen maanlicht en het is al redelijk vroeg donker: volop kans om hoog in het oosten op zoek te gaan naar de Andromeda-nevel (M31): een oplichtende nevelvlek, we kijken naar het schijnsel van miljarden sterren, licht dat al twee en een half miljoen jaar onderweg is alvorens ons oog te treffen!

Zaterdag 14 oktober 2023 – Het is Nieuwe Maan. In de Verenigde Staten, Midden-Amerika, Colombia en Brazilië is vandaag een ringvormige zonsverduistering zichtbaar: de maan staat verder van de aarde dan gemiddeld. In Nederland is het verschijnsel helaas niet te zien, ‘s avonds hebben we wel vrij zicht op lichtzwakke objecten: Nogmaals M31 en – wat later op de avond in het sterrenbeeld Voerman: M36, M37 en M38, allemaal Messier-objecten.

Vrijdag 20 oktober 2023 – De planeten Jupiter en Uranus en de open sterrenhoop M45 (Pleiaden) staan op een rijtje in het oosten, tegen tien uur staat Saturnus op z’n hoogste punt, pal boven de zuidelijke horizon.

Zaterdag 21 oktober 2023 – Weinig verschil met gisteravond, verder zijn de Orioniden (meteorenzwerm afkomstig van de komeet Halley) actief! We lopen de kans om vallende sterren te zien!

Vrijdag 27 oktober 2023 – Het is bijna volle Maan, en even vóór zeven uur ’s avonds komt de Maan op in het oosten.

Zaterdag 28 oktober 2023 – Vanavond is het Volle Maan (22.24 uur). Tussen 21.35 en 22.52 uur is een gedeeltelijke maansverduistering zichtbaar, hoog aan de zuidoostelijke hemel. Tijdens het maximum van de eclips, om 22.14 uur, bevindt het onderste deel van de maan zich in de kernschaduw van de aarde. Op enige afstand links van de Maan staat de planeet Jupiter. We vieren ook de Nacht van de Nacht met veel aandacht voor duisternis en ongewenste verlichting (licht-hinder!).

*Zondag 29 oktober 2023 – Het Observeum is ’s avonds niet geopend. Vannacht wordt de wintertijd ingevoerd. Om 03.00 uur Midden-Europese Zomertijd (MEZT) gaat de klok één uur achteruit, naar 02.00 uur Midden-Europese Tijd (MET). Vanaf nu wordt het ’s avonds een uur eerder donker! Eerder, rond 21.00 uur zie je hoog in het oostzuidoosten een wijde samenstand van de maan en de planeet Jupiter, rechts van de maan.

Boekbespreking, aflevering 5

Kasper en Lumbricus, wurmen zich door Friese terpgeschiedenis

door Gerhild van Rooij

Maand van de Geschiedenis

Oktober is de maand van de Geschiedenis. In het op 13 september door uitgeverij Elikser bezorgde boek Kasper en Lumbricus van auteur Pieter Stoer (1959, Sexbierum) wurmen de tienjarigen Kasper en de sprekende worm Lumbricus zich ondergronds door een Friese terpgeschiedenis heen. In het mysterieuze avontuur met spannende verhaallijnen heeft de schrijver naast Friese landschappelijke en geologische kennis ook historische feiten en personen gevlochten.

Pieter Stoer

De auteur moet van jongs af goed om zich heen en in de grond gekeken hebben. Als 10-jarige speelt hij het liefst buiten en speurt in de velden aan de Waddendijk naar oude pijpenkoppen en munten, net als Kasper in het boek. Zijn interesse voor de wondere wereld en het leven boven en onder de grond blijft. Pieter Stoer studeert later biologische landbouw aan de Landbouw Universiteit in Wageningen.

"Voor Douwe"

De auteur werkt lang buiten Nederland. In 1997 verschijnt zijn boek Jeepney Blues, Filippijnse verhalen van een ontwikkelingswerker, dat in 1998 als educatief luisterboek uitkomt, in 2000 volgt een herdrukt. De wetenschapper Stoer heeft dus schrijfervaring. Terug in Nederland begint hij aan een boek voor zijn zoontje: ‘Voor Douwe: omdat het verhaal met jou is begonnen’ staat er in Kasper en Lumbricus. Van dit lange verhaal zijn de delen een en twee nu uitgekomen, hopelijk volgen delen 3, 4 en 5 binnenkort en vonden ze een groot publiek.

Schatgraven en oude universiteit Franeker

In Kasper en Lumbricus komt het oude Friesland sprookjesachtig tot leven. Locaties als de bibliotheek van de Franeker universiteit of Academie van Frentsjer en een figuur als Eise Eisinga die een planetarium bouwt zijn even levensecht beschreven als de familie van Kasper en zijn vriendje Simon van wie de vader aan Kasper laat zien hoe een metaaldetector werkt. De fantastische Terragrotta wereld onder de grond lijkt levensecht. De aardwormen Lumbricus en grootvader Terrestris leven er. Kasper en Lumbricus dringen er diep door in de terp van Ekelum. De kaart van Terragrotta is een kaart van Friesland en de Afsluitdijk en zelfs het Fries museum staat erop.

Vele eeuwen

Er komt van alles ter sprake tijdens de reizen naar en door Terragrotta, onder meer hoe het er toeging in de zevende, twaalfde, dertiende en zeventiende eeuw, hoe de kustlijn ontstond, waarom er een Seatta (munt) gevonden is en wat de Franken hier deden. Er zijn te veel verbindingen om op te noemen, maar met alle kennis daarover ontrafelen Kasper en Lumbricus een geheim uit een ver verleden. Gaandeweg wordt beschreven hoe wormen leven, de schrijver Pieter Stoer heeft die biologische en ecologische kennis.

Martenahuis en Eise Eisinga planetarium

Bij de boekpresentatie zochten groep 7 en 8 van IKC Toermalijn onder leiding van Rinze en Marten Kuperus met een schatkaart en metaaldetector in de tuin van het Martenahuis naar het in 1592 uit de universiteitsbibliotheek van Franeker verdwenen boek, maar in plaats daarvan vonden ze in een ‘oud kistje’ het eerste exemplaar van Kasper en Lumbricus en overhandigden dat aan Josse Pietersma conservator van Museum Martena en het Eise Eisinga Planetarium.

Unesco Werelderfgoed

Het Eise Eisinga Planetarium ontving 19 september jl. de Unesco Wereld Cultureel erfgoed status. Het boek Kasper en Lumbricus inspireert jonge lezers om zelf ook op onderzoek uit te gaan, en dat kan uitstekend in Tytsjerksteradiel en aangrenzende gemeentes en bij vragen over zoeken en vondsten is het Observeum ideaal. Kinderen kunnen zoeken in de natuur, cultuur of literatuur, in het heden of het verleden, musea, of in de eigen fantasiewereld, want overal is een schat te vinden of een deel van de weg er naartoe of van de uitleg wat het gevondene is. Ga mee op reis onder de grond - en onthoudt dat niets is wat het lijkt - in dit magische verhaal voor kinderen vanaf 9 jaar, waarin de geschiedenis van Friesland is verwerkt.

Auteur cultuurpublicist Gerhild van Rooij, 1 oktober 2023

Notities:

1. Pieter Stoer. Kasper en Lumbricus, Leeuwarden, 13.09.2023, Uitgeverij Elikser, 145 x 210 mm, 268 pagina’s. Lowys van der Poel illustraties omslag en binnenwerk zwart-wit en kleur. Evelien Veenstra vormgeving. Leeftijd vanaf 9+. ISBN 9789463655675. € 22.50.

2. Auteursportret Pieter Stoer (LinkedIn auteur).

3. Kasper en Lumbricus Deel 1 Het geheim van de terp (Lowys van der Poel).

4. Kasper en Lumbricus Deel 2 De kruidentovenaar van Ekelum (Lowys van der Poel).

5. Universiteit van Franeker, Academie van Friesland van 1585 tot 1811 (historisch).

6. Planetarium Eise Eisinga (foto Bertel Kolhof, Stichting Werelderfgoed Nederland)

7. Lumbricus op achterzijde boek Kasper en Lumbricus (Lowys van der Poel).