HORIZON

In deze HORIZON van mei 2024 vindt je de volgende artikelen: 

   (klik erop om meteen naar betreffende artikel te gaan)

• In de collectie
• De sterrenhemel in mei
• Het wassende water

We wensen je veel leesplezier en tot kijk in het Observeum. 

N.B. het archief met recente nieuwsbrieven (m.i.v. april 2023). Archief

GERHILD VAN ROOIJ, KENNIS EN PASSIE

Als gepassioneerd ambassadeur en kenner van cultureel erfgoed, geschiedenis en kunst, licht Gerhild van Rooij sinds 2020 elke maand een of meer objecten toe uit ons Observeum, behorend bij het museum of de sterrenwacht. Zij ontsluit daarmee op een toegankelijke manier heel veel kennis voor een groot publiek. Onze deelcollecties zijn zeer divers en bevatten daarom de meest uiteenlopende objecten zoals de vaste lezers van de Horizon Observeum Nieuwsbrief en ook de vaste bezoekers wel weten. Wie meer weet van een object kan van meer facetten van een object genieten en in de serie In de Collectie kunt u waar u ook bent 24/7 voor of na bezoek aan ons Observeum meer te weten komen over onze objecten.

SAMEN DOOR DE TIJD VLIEGEN.
Gerhild neemt u mee naar de wereld achter objecten en vertelt met hetzelfde gemak over een Middeleeuwse kloosterpoort in Burgum of kaarsenstandaard als over zonnewijzers uit de twintigste of eenentwintigste eeuw. Zij laat lezers door de tijd vliegen en de ene keer stilstaan bij een heiboender uit de negentiende of vroeg twintigste eeuw om dan uit te komen bij een moerasschildpadschild uit de Middensteentijd een vogelfluitje uit de zeventiende eeuw (foto) of kunstwerken, documentaire foto’s en prachtig Burgumer zilverwerk uit de afgelopen eeuwen. Het is te veel om op te noemen. De meeste objecten maken of maakten deel uit van onze vaste opstellingen in de zalen Mesolithicum, Kloostertijd, Minsken, Hendrik Bulthuis, Geologie & Bodemkunde, de toegangsruimte bij de balie, filmzaal en entree daarheen, de doorgang naar de Bibliotheek naast het Planetarium en het buitenmuseum. 

OPSTELLINGEN WISSELEN
Voor de Observeum Nieuwsbrief Horizon beschreven objecten uit de vaste opstellingen kunnen ook tijdelijk opgesteld staan in een thematische wisselexposities van het museum en de sterrenwacht, net als objecten uit het depot. In de zaal voor Wisselexposities staan met enige regelmaat objecten uit het depot en vaak ook boeken en documenten uit de bibliotheek. In die bibliotheek staan ook wel objecten uit het depot, zo blijven meerdere objecten uit ons depot in beeld. Alleen lezers van de Nieuwsbrief krijgen via de rubriek In de collectie (eerder Object van de maand), bijzonder boeiende en informatieve verhalen over de achtergronden van de objecten te lezen, die informatie is niet te lezen of in te zien in het Observeum museum en sterrenwacht en alleen bestemd voor onze nieuwsgierige nieuwsbrieflezers.

RIJKDOM VAN DE COLLECTIE 

De verschillende deelcollecties van het Observeum omvatten meer dan we in de museumzalen, het buitenmuseum en de sterrenwacht kunnen laten zien. Er zijn authentieke objecten voor studiedoeleinden, of rondleidingen om te bekijken. Af en toe belicht Gerhild van Rooij een van deze zelden getoonde objecten uit het depot. Via de geïllustreerde beschrijvingen kunnen nieuwsbrieflezers daar al vier jaar mede kennis van nemen en zich een beeld vormen van deze objecten en zich zo een beter beeld vormen van de grote rijkdom van de diverse collecties. De veelzijdige verhalen helpen om meer verbanden te ontdekken tussen objecten in de vitrines, zalen, het buitenmuseum en het depot. Kennisnemen van achtergronden, maakt dat die objecten meer gaan leven. Ek object is deel van een groter verhaal, bijvoorbeeld over de herkomst, het materiaal, de techniek, de context, een tijdsbeeld, gebeurtenis, persoon, groep of locaties. In de verhalen zijn alle objecten ingebed tussen heden en verleden. 

NB IN DE COLLECTIE TERUGLEZEN IN ONLINE ARCHIEF

De oude afleveringen onder de naam Object van de Maand, later In de collectie genoemd zijn terug te vinden in ons digitale archief op onze website Observeum.nl. Ze staan onder Exposities, bij Objecten en de vanaf 23 april 2023 beschreven objecten staan in ons online archief van De maandelijkse Nieuwsbrief Observeum Horizon in de rubriek In de Collectie. 

Notities 

1. Plattegrond museumzalen, zonder buitenmuseumdeel (Foto Observeum.)
2. Geglazuurde vogelfluit in vorm van een uil (2006.-VIII-08-)1). Depot. Object van de Maand 13. December 2021. ‘Vogellokfluitje uit 1700.’ (Foto Observeum.)
3. Twee zilveren bijbelslotjes. Vergelijk met het beschreven bijbelslot in Object van de Maand 19. ‘Bijbel met zilverwerk uit 19de eeuw.’ (Foto Gerhild van Rooij.)
4. Kantstenen rechtbijl uit Neolithicum (archeologie 00V2-23). Object van de maand 24. Mei 2022. ‘Late steentijd gereedschappen en een meeneemboekje De Missing link dat generaties nieuwsgierig maakt naar …..’  (Foto Observeum.)
5. Vloermozaïek Zodiac. Bij de balie. Object van de Maand 27. Augustus 22. ‘In de entree: zodiac of dierenriem en 7e eeuw voor Christus.’ (Foto Gerhild van Rooij.)

 TEKST

Observeum in samenwerking met Gerhild van Rooij.

 Begin 1910 stonden grote delen van Friesland onder water. Een ongewoon hoge waterstand voor de tijd van het jaar en aanhoudende regen in de zomer en het najaar van 1909 zorgden ervoor dat stromen water over het land werden uitgegoten. Ook in andere winters in die tijd kwamen overstromingen voor, maar dat bleef veelal beperkt tot het jaarlijks voorkomend blank staan van het bûtlân. 

Rijksweg. De Rijksweg van Leeuwarden naar Tytsjerk stond onder water. Tot aan de bomenrij aan weerszijden van de weg strekte zich naar beide kanten een onafzienbare watermassa uit. Het was net een breed vlak meer, hier en daar onderbroken door enkele boomgroepen of een eenzaam omhoog stekend weidehek. Soms kon men iets verder een geheel door het water ingesloten boerenplaats waarnemen.

Tytsjerk. Omstreeks 10 februari kwam het water in Tytsjerk 75 cm. boven zomerpeil (40 cm. boven zomerpeil was ’s winters normaal). Het toch al waterrijke gebied rond het dorp werd voller en voller bij gebrek aan voldoende bemaling in Fryslân naar zee toe. De meeste polderdijken hier waren berekend op een peil van 75 cm. boven zomerpeil. Kwam het water hoger dan werden er scheef afgestoken graszoden bovenop de dijk gelegd als tijdelijke verhoging. Overal waar het water te hoog was, zag je de zoden liggen. Ze waren vaak het enige van de dijk dat nog boven het water uitstak. Menige boer had een dijk gemaakt rondom zijn boerderij om zijn kostbare hooi en mesthoop te beschermen. Soms moest hij ook dag en nacht water scheppen om het water uit zijn huis te houden. Het water bleef maar stijgen en 17 februari was er geen houden meer aan. Mede door de zuidwester storm werd het water nog meer opgejaagd tegen de dijken. 22 februari na opnieuw een zuidwester storm was het water gestegen tot 90 cm. boven zomerpeil. De hoogst bekende waterstand tot dan toe was 80 cm boven zomerpeil (3 maart 1877). 

Dorpsbelangen Tytsjerk. Uit het eerste jaarverslag van de secretaris J. van Minnen van de vereniging dorpsbelangen Tytsjerk, opgericht op 9 maart 1910, komen de volgende verhalen. Aanleiding tot oprichting was de eensgezindheid onder de bewoners na een winter waarin Tytsjerk een zee leek.

Turfkachel. Pieter van der Ploeg vertelde: “Ik kwam thuis uit school net voor etenstijd. Mem had toen de matten in de kamer al opgerold. Heit zei: “It wetter komt net yn ‘e hûs. Maar hij had de laarzen wel aan. We 

zetten toen eerst nog een paar turven onder de kachel, dan stond die alvast wat hoger. Ik had klompen aan, maar op het laatst stond het water zo hoog, dat ik op de tafel ging staan waar mijn zuster al op zat. Toen kwamen er vijf, zes timmerlui binnenstormen. Ze zeiden: “Jonges, sille jimme jim fersûpe litte?”. Die mannen hebben ons toen naar de Trochreed gedragen. Spulletjes uit de woning werden op een praam geladen. Onze turfkachel brandde nog toen ze die in de Trochreed neerzetten!”. 

Schoolkinderen. Ondanks de ellende werd er ook wel gelachen. Onderweg naar school zagen kinderen een bewoner van de Zomerweg, de laarzen aan en zijn vrouw op de rug. Er ging een gejuich op omdat de vrouw nogal “gewichtig” was, de man had het er vast moeilijk mee. De hilariteit werd nog groter toen de beproefde echtgenoot zijn vrouw toevoegde: “Do moatst de hannen om myn hals dwaan, oars kin ik dy net hâlde!”. 

Loopbruggetje.Doede Postma vertelde: “Met ontzetting zagen we het water bruisen, hoewel er voor ons ook een lichtzijde was. Nu konden we morgen niet in de school komen. We hadden echter buiten de “waard”, onze oude meester Sijbenga gerekend. Hij had de 11timmerlui van het dorp onmiddellijk opdracht gegeven een loopbruggetje van de straatweg naar de schooldeur te timmeren. Zodoende konden we één voor één toch nog “triomfantelijk” de school bereiken.

Hoog bezoek. De hoge heren kwamen een bezoek brengen aan het dorp op 3 maart. Het gezelschap bestond uit de minister van Waterstaat (de heer L.H.W. Regout), de minister van Landbouw, Nijverheid en Handel (de heer A.S. Talma), de commissaris van de Koningin (de heer P.A.J. baron van Harinxma thoe Slooten) en nog een aantal hoge ambtenaren. Ze werden in de Buorren begroet door de burgemeester van Tytsjerksteradiel, de heer S.B. Drijber. Vervolgens ging het in drie schouwen (bootjes) over het ondergelopen land naar boer Van der Weide. Voorop een hooipraam met nieuwsgierigen en persmensen en daarachter de hoogwaardigheids-bekleders. Minister Talma met een zwarte lap voor zijn rechteroog, kwam in het bootje van oude Gerrit Visser op een kachelzeiltje op het “skoushûske” (bankje achter in de schouw) te zitten. Na in de meeste huisjes te hebben gekeken en met de bewoners gesproken, keerden de heren weer in het dorp terug, waar een grote menigte, waaronder de heer P. J. Troelstra, lid van de Tweede Kamer hen opwachtte. Er werd gekiekt, afscheid genomen en met de motorboot werd de reis voortgezet in de richting van Grou.

Tekst: achief HORIZON december 2011

Deel deze pagina met: